Yazar: Ramazan Küçük
Özet
Açık bankacılık kapsamında ödeme emri başlatma ve hesap bilgisi hizmeti sunan şirketlerin TCMB’den ödeme kuruluşu lisansı almaları gerekmektedir. Münhasıran hesap bilgisi hizmeti sunan şirketler için nispeten daha esnek bir regülasyon altyapısı oluşturulmuşken ödeme emri başlat hizmeti sunacak şirketler diğer ödeme kuruluşları ile benzer yükümlülüklere tabidir.
Ödeme hizmeti sağlayıcılar BKM’ye BKM-API Geçidi aracılığıyla bağlanarak ödeme emri başlatma ve hesap bilgisi hizmeti sunacak şirketlere faaliyetlerini yürütmeleri için gerekli altyapıyı sunmakla yükümlüdürler.
Yönetmelik ödeme kuruluşlarının, kart verilerinin işlenmesi, suistimal ve dolandırıcılık önleme gibi ödeme hizmetlerini tamamlayıcı nitelikte olan yan hizmetler ile ödeme hizmetleri ile ilgili eğitim ve danışmanlık hizmetleri dışında herhangi bir ticari faaliyette bulunmalarını yasaklamışken açık bankacılık şirketleri, tüzel kişilerin ve tacirlerin idari ve operasyonel süreçlerine ilişkin olarak, katma değerli hizmetler ile ödeme hizmeti sağlayıcıları nezdinde bulunan ve ödeme hesabı olarak değerlendirilmeyen diğer hesaplarla ilgili bilgi hizmetlerini sunabileceklerdir.
Açık Bankacılık Şirketlerinin Kuruluş ve Faaliyetleri
Ülkemizde açık bankacılık işlemleri 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun’da 2019 yılında yapılan değişiklikle regülasyon kapsamına alınmıştır. Buna göre 6493 sayılı Kanun’un 12/1 maddesine eklenen (f) ve (g) bentleri açık bankacılık iki ana faaliyet alanı ile ödeme hizmetleri kapsamına alınmıştır:
- Ödeme hizmeti kullanıcısının isteği üzerine başka bir ödeme hizmeti sağlayıcısında bulunan ödeme hesabıyla ilgili sunulan ödeme emri başlatma hizmeti,
- Ödeme hizmeti kullanıcısının onayının alınması koşuluyla, ödeme hizmeti kullanıcısının ödeme hizmeti sağlayıcıları nezdinde bulunan bir veya daha fazla ödeme hesabına ilişkin konsolide edilmiş bilgilerin çevrimiçi platformlarda sunulması hizmeti.
Böylelikle PSD-II’ye paralel şekilde ödeme hizmetleri kapsamına ödeme emri başlatma hizmeti (Payment Initiation Service Provider) ve hesap bilgisi hizmeti (Account Information Service Provider) dahil edilmiştir.
Kanun’un14/A-2 maddesine göre açık bankacılık hizmetlerine ilişkin usul ve esasları belirleme yetkisi TCMB’ye verilmiş ve ilgili alt düzenleme seti TCMB tarafından 1 Aralık 2021’de yayınlanmıştır. Alt düzenleme seti Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para İhracı ile Ödeme Sağlayıcıları Hakkında Yönetmelik (Yönetmelik) ile Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşlarının Bilgi Sistemleri ile Ödeme Hizmeti Sağlayıcılarının Ödeme Hizmetleri Alanındaki Veri Paylaşım Servislerine İlişkin Tebliğ (Tebliğ) ile eklerini içermektedir.
Açık Bankacılık Faaliyeti ile Uğraşan Şirketlerin Statüsü
6493 sayılı Kanun ödeme hizmeti sağlamak ve gerçekleştirmek için bu Kanun kapsamında yetkilendirilmiş tüzel kişiyi ödeme kuruluşu olarak tanımlamıştır. Kanun’un 12/1 maddesi ödeme emri başlatma hizmeti ve hesap bilgisi hizmeti faaliyetleri birer ödeme hizmeti olarak belirlenmiştir. Buna göre açık bankacılığın iki temel alanı olan bu faaliyetlerle uğraşan kuruluşlar Kanun’a göre ödeme kuruluşu statüsündedir. Bu kapsamda açık bankacılıkla iştigal eden ödeme kuruluşları ödeme emri başlatma hizmeti sağlayıcısı (ÖBHS) ve hesap bilgisi hizmeti sağlayıcısı (HBHS) olarak tüzel kişilik kazanır.
Açık Bankacılık Şirketlerinin Kuruluş ve Faaliyetleri
Yönetmelik açık bankacılık faaliyetleri ile iştigal eden ödeme kuruluşlarının kuruluş ve faaliyetlerine ilişkin usul ve esasları temelde diğer ödeme kuruluşlarından farklı olarak tasarlamamıştır. Buna göre kural olarak diğer ödeme kuruluşları için geçerli olan hususlar ödeme emri başlatma hizmeti ve hesap bilgisi hizmeti sunan ödeme kuruluşları diğer bir deyişle açık bankacılık kuruluşları için de geçerlidir.
Yönetmelik ödeme emri başlatma hizmeti sunan şirketleri isabetli şekilde yaptıkları faaliyetin doğası gereği diğer ödeme kuruluşları ile aynı yükümlülüklere tabi tutmuştur. Öte yandan hesap bilgisi hizmeti sunan ödeme kuruluşlarını ise daha düşük yükümlülüklere tabi tutacak şekilde istisnalar getirmiştir.
Buna göre açık bankacılık şirketleri kurumsal yönetime ilişkin ilkeler, iç kontrol ve risk yönetimi, muhasebe, raporlama, bağımsız denetim, iş sürekliliği planı ya da bilgi sistemleri denetimi gibi alanlarda diğer ödeme kuruluşları ile aynı yükümlülüklere tabidir. Ödeme emri başlatma hizmeti sunan şirketler asgari özkaynak yükümlülüğü ve teminat yükümlülüğü açısından diğer ödeme kuruluşları ile aynı kurallara uymak zorundadır. Hesap bilgisi hizmeti şirketleri asgari sermaye yükümlülüğüne tabi tutulmamıştır. 6493 sayılı Kanun’un 14/A maddesinin birinci fıkrası gereğince hesap bilgisi hizmeti sunan ödeme kuruluşları için pay senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması, tamamının nama yazılı olması ve asgari sermaye yükümlülüğü aranmaz. Nitekim Yönetmeliğin faaliyet izni başlıklı 11’inci maddesinin 17’nci fıkrası ile bu şirketler başvuru sırasında sunulacak belgeler arasındaki sermaye ile ilgili (Madde 11/4-c ve Madde 11/10-a) tespit yükümlülüklerinden muaf tutulmuşlardır. Ayrıca bu şirketler için teminat yükümlülüğü 1 milyon TL olarak belirlenmiş, teminat yerine mesleki sorumluluk sigortası yaptırma seçeneği de tanınmıştır.
Aşağıdaki tabloda ödeme emri başlatma ve hesap bilgisi hizmeti veren şirketlerin bazı yükümlülükleri karşılaştırmalı olarak verilmiştir:
| Ödeme Emri Başlatma Hizmeti | Hesap Bilgisi Hizmeti | |
| Başvuru Ücreti | 500.000 TL | 500.000 TL |
| Lisans Ücreti | 1 milyon TL | 1 milyon TL |
| Ödenmiş Sermaye | 2 milyon TL | Asgari sermaye yükümlülüğü ve nakden ödenme zorunluluğu yok |
| Asgari Özkaynak Yükümlülüğü | 5 milyon TL | – |
| Teminat Yükümlülüğü | 3 milyon TL | Mesleki Sorumluluk Sigortası yaptırılmaması durumunda 1 milyon TL |
| Mesleki Sorumluluk Sigortası | – | 1 milyon TL bedelli |
Açık bankacılık şirketlerinin faaliyet izni başvuru sürecinde nihai onay aşamasına ilişkin dilekçe ekinde Kanunun 14/A maddesinin ikinci fıkrası uyarınca Banka tarafından belirlenen usul ve esaslar kapsamında gerekli teknik şartların sağlandığını gösteren Bankalararası Kart Merkezi A.Ş.(BKM) tarafından düzenlenecek bir belgeye de vermeleri gerekmektedir.
Ödeme Emri Başlatma Hizmeti ile Hesap Bilgisi Hizmetine İlişkin Esaslar
Yönetmeliğin 59/1 maddesine göre ödeme emri başlatma ve hesap bilgisi hizmetleri ile ilgili işlemlerin yürütülmesine ilişkin usul ve esaslar ile taraflarca uyulması gereken teknik ve operasyonel gereklilikler TCMB tarafından belirlenecektir. TCMB bu kapsamda önümüzdeki dönemde bir alt düzenleme daha yayınlayacaktır. Bu teknik ve operasyonel gerekliliklere uyum sağlanıp sağlanmadığını denetleme görevi BKM’ye verilmiştir. BKM teknik kontrol ve değerlendirme sürecini sorunsuz tamamlayan kuruluşları sitesinde duyuracaktır.
Nezdinde ödeme emri başlatma ve hesap bilgisi hizmetleri ile ilgili olabilecek ödeme hesabı bulunduran tüm ödeme hizmeti sağlayıcılarının BKM-API geçidine bağlanması ve ödeme başlatma emri ile hesap bilgisi hizmeti verecek tüm diğer yetkili ödeme hizmeti sağlayıcılarına gerekli altyapıyı sağlaması gerekmektedir. Yönetmelik ödeme hizmeti sağlayıcıları 5411 sayılı Kanun kapsamındaki bankaları, elektronik para kuruluşlarını, ödeme kuruluşlarını ve Posta ve Telgraf Teşkilatı Anonim Şirketini ifade edecek şekilde tanımlamıştır. Bu çerçevede,vadesiz hesaplar, işlem hesapları, kredi kartı hesapları, elektronik para hesapları ile müşteri adına açılan ve başka bir hesaba bağlı olmaksızın diğer kişilere fon aktarımı yapılabilen, geçici hareketlerin izlendiği hesaplar dışındaki hesaplarödeme hesabı olarak tanımlanmıştır. TCMB bunlar dışındaki hesap türlerinin de ödeme hesabı olarak değerlendirilmesine karar vermeye yetkili kılınmıştır.
Kuruluşlar tarafından yapılamayacak faaliyetler
Ödeme kuruluşları, kural olarakYönetmelik’te sayılan ödeme hizmetlerinden faaliyet izni başvurularında belirtilenlerden TCMB tarafından uygun görülenler ile sınırlı olmak üzere faaliyette bulunabilirler. Ayrıca faaliyetleri ilgili olan ve ödeme hizmeti sağlayıcılarının faaliyetlerini güvenli kılan ve kolaylaştıran, kart verilerinin işlenmesi, suistimal ve dolandırıcılık önleme gibi ödeme hizmetlerini tamamlayıcı nitelikte olan yan hizmetler ile ödeme hizmetleri ile ilgili eğitim ve danışmanlık hizmetleri dışında herhangi bir ticari faaliyette bulunamazlar.
Ödeme ve elektronik para kuruluşlarının ticari faaliyette bulunmasına yasağına karşın açık bankacılıkla iştigal eden kuruluşlar lehine Yönetmeliğin 15/8 maddesi ile bir istisna getirilmiştir. Buna göre ödeme emri başlatma hizmeti ve hesap bilgisi hizmeti sunan kuruluşlar, tüzel kişilerin ve tacirlerin idari ve operasyonel süreçlerine ilişkin olarak, katma değerli hizmetler ile ödeme hizmeti sağlayıcıları nezdinde bulunan ve ödeme hesabı olarak değerlendirilmeyen diğer hesaplarla ilgili bilgi hizmetlerini sunabilir. Bu husus ticari faaliyette bulunma yasağına aykırılık olarak değerlendirilmez. Yönetmelik katmak değerli hizmetleri Kanun uyarınca ödeme hizmeti kapsamına girmeyen ancak ticari borç ve alacak yönetimi, muhasebeleştirme, faturalama, ürün, stok ve tedarik yönetimi gibi tüzel kişilerin ve tacirlerin idari ve operasyonel süreçlerini kolaylaştıran, güvenli kılan veya etkinliğini artıran hizmetler olarak tanımlamıştır. Bu çerçevede halihazırda açık bankacılık ürünleri kullanarak katma değerli hizmet veren şirketlerin TCMB’den lisans alarak bu faaliyetlerine Yönetmelik’le uyumlu olduğu ölçüde devam etmeleri mümkün kılınmıştır.